Український науковий журнал

ОСВІТА РЕГІОНУ

ПОЛІТОЛОГІЯ ПСИХОЛОГІЯ КОМУНІКАЦІЇ

Університет "Україна"
Всеукраїнська асоціація політичних наук (ВАПН)

Polish and Romania border during the interwar two decades





Андрій Вавринюк, кандидат географічних наук, доцент кафедри країнознавства і міжнародних відносин Східноєвропейського національного університету імені Лесі Українки, доцент Державної вищої школи в Холмі (Польща)

УДК 322

 

Jedną z mniej zbadanych i opisanych granic II Rzeczypospolitej jest granica z Krolestwem Rumunii. Niewykluczone, że powodem takiego stanu rzeczy był jej epizodyczny okres istnienia. Niemniej, z punktu widzenia nauk politycznych odegrała ona w życiu obu narodow istotne znaczenie, czego dowodem był fakt, że właśnie na tym odcinku granicznym, we wrześniu 1939 r. po napaści Niemiec hitlerowskich ewakuował się Rząd Polski. Przyjazne stosunki miedzy oboma państwami miały wyraz między innymi w podpisanej Konwencji o tzw. małym ruchu granicznym.

Kluczowe słowa: granica państwa, delimitacja, znaki graniczne, Polska, Krolestwo Rumunii, mały ruch graniczny, konwencja międzynarodowa.

 

Одним з найменш вивчених і описаних кордонів є кордон ІІ Речі Посполитої з Королівством Румунія. Не виключено, що приводом цього був її епізодичний період існування. Тим не менш, з точки зору політичної науки він зіграв важливу роль в житті обох народів, про що свідчить той факт, що саме націй ділянці кордону, у вересні 1939 року, після нападу фашистської Німеччини евакуювався уряд Польщі. Дружелюбні відносини між двома країнами були відображені, зокрема в підписаній Конвенції про так званий малий прикордонний рух.

Ключові слова: державний кордон, делімітація, прикордонні знаки, Польща, Королівство Румунії, малий прикордонний рух, міжнародна конвенція

 

Одной из наименее изученных и описанных границ есть граница ІІ Речи Посполитой с Королевством Румыния. Не исключено, что поводом этого был ее эпизодический период существования. Тем не менее, с точки зрения политической науки он сыграл важную роль в жизни обоих народов, о чем свидетельствует тот факт, что именно на этом участке границы, в сентябре 1939 года, после нападения фашистской Германии эвакуировалось правительство Польши. Дружелюбные отношения между двумя странами были отражены, в частности, в подписанной Конвенции о так называемом малом приграничном движение.

Ключевые слова: государственная граница, делимитация, пограничные знаки, Польша, Королевство Румынии, малое приграничное движение, международная конвенция

 

One of the least studied and described borders of the Second Republic is the border with the Kingdom of Romania. It is possible that the reason for this was the episodic lifetime of this border. Nevertheless, from the point of view of political science it played an important role in the life of both nations. The role was evidenced by the fact that in September 1939, when Nazi Germany attacked, the Polish government evacuated by this border,. Friendly relations between the two countries were reflected e.g in the so-called Convention on the small border traffic.

Key words: the state border, delimitation, boundary markers, Poland, the Kingdom of Romania, a small border traffic, international convention

 

Aktualność badań. Dostępność dokumentacji faktograficznej, ktore obecnie ma miejsce umożliwia dokonanie badań wszystkich zagadnień dotyczących historii — każdego państwa. Z punktu widzenia politycznego prezentowana granica polsko — rumuńska, jako temat mało znany zasługuje na specjalne potraktowanie, przynajmniej w postaci artykułu naukowego. Ważnym jest rownież i to, że dzięki Narodowemu Archiwum Cyfrowemu w Warszawie w publikacji mogły znaleźć się zdjęcia dokumentujące prace związane z delimitacją granicy.

 

Analiza ostatnich publikacji. Brak jest opracowań zwartych na ten temat. Przykładowo Henryk Kula w publikacji Polska Straż Graniczna w latach 1928 — 1939, poświęcił tej tematyce niecałe 2 strony.

Przedmiot i cel zadania naukowego. W artykule omowiono najważniejsze akty prawne dotyczące kształtowania się i funkcjonowania granicy Rzeczypospolitej i Krolestwa Rumunii. Ze względu na fakt, że brak jest opracowań szczegołowych na ten temat, w publikacji ukazano proces kształtowania się tej granicy, przejścia graniczne, a także umieszczono wykaz polskich wowczas miejscowości nadgranicznych, ktorych mieszkańcy mogli na zasadzie wzajemności z Rumunami korzystać z ułatwień przy przekraczaniu granicy państwowej w ramach tzw. małego ruchu granicznego.

Wykład tekstu. Przebieg granicy państwowej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Krolestwem Rumunii reguluje końcowy protokoł delimitacyjny z dnia 17 maja 1935 r.[9]. Prace Komisji trwały od 26 stycznia 1928 r. Zgodnie z zapisem, granica polsko — rumuńska rozpoczynała się od punktu Stoh, kota 1655, będącym rownocześnie punktem wyjścia dla granicy Rzeczypospolitej Polskiej, Krolestwa Rumunii i Republiki Czechosłowackiej, a kończy się przy ujściu Zbrucza do Dniestru, w punkcie wspolnym dla granic Rzeczypospolitej Polskiej, Krolestwa Rumunii i Związku Socjalistycznych Republik Rad. Jej konkretny przebieg został opisany w punktach A: i zawiera następujący zapis: Począwszy od punktu Stoh (1655) triplet Confinium (trojstyk graniczny przyp. aut.) polsko-rumuńskoczechosłowackie ku południowi i południowemu — wschodowi aż po mały potok Munczelus (Muncelus) granica będzie biegnąć w zasadzie linią katastralną między Galicją i Węgrami sprzed wojny. Linia graniczna zostanie wytyczona wzdłuż linii grzbietow gorskich najbardziej zbliżonej do wyżej wymienionej linii astralnej; B: wzdłuż Munczelusu (Muncelusu), Perkałabu (Percalab) i Czeremoszu Białego (Ceremoşul Albi) aż do Kut — Wyznicy (Vijniţa), granica będzie biegnąć linią środkową głownej odnogi biegu wody, a to z uwagi na nieuregulowanie tych rzek; z chwilą uregulowania rzeki, granica będzie biegnąć linią środkową kanału sztucznego; C: od Kut — Wyżlicy (Vijniţa) do Prudu, granica będzie biegnąć linią środkową kanału sztucznego. Między Kutami (Vijniţa) i Prutem wprowadzono ze względow technicznych drobne odchylenia. D: od Prutu do Dniestru granica będzie biegnąć dawniejszą linią administracyjną między Galicją a Bukowiną; jednakże interesy lokalne mieszkańcow zostaną uwzględnione i granica zostanie wytyczona stosownie do poszczegolnych postanowień zawartychwprotokole z wyżej podanego posiedzenia plenarnego. Między wsią rumuńską Oraşeni i wsią polską Kułaczyn, w miejscach gdzie linia katastralna schodzi się z ogrodzeniami własności mieszkańcow, granica jest w ten sposob wyznaczona aby mieszkańcy obu Państw mogli swobodnie poruszać się po terytorium swego własnego kraju. Między wsią Stecowa i wsią Siscauţi, między słupami Nr 126/1 n Nr 126/4, linia graniczna biegnie wschodnią krawędzią drogi uwidocznionej na odnośnym planie. Między rumuńską wsią Borauti i polską wsią Serarnice, między słupami nr 135 i Nr 135/4 oraz między kopcem Nr K 356 I słupem Nr 137/1, granica biegnie linią znajdującą się na wschod od linii kolejowej Horodecka — Stefaneşti; E: wzdłuż Dniestru, na odcinkach uregulowanych, granica będzie biegnąć linią środkową kanału tej rzeki; w partiach zaś nieuregulowanych, linia graniczna wyznaczona zostanie na podstawie wnioskow, ktore zostaną przedłożone przez rzeczoznawcow [9].

 

Zwraca uwagę fakt, że przy wytyczeniu tej granicy wzięto pod uwagę interesy mieszkańcow zasiedlających tereny położone tuż przy projektowanej linii rozgraniczającej oba państwa, a podjęte decyzje miały na celu ich dobro, w tym swobodne poruszanie się po terenie swojego gospodarstwa.

Wyznaczenie granicy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Krolestwem Rumunii, ze względu na specyfikę terenu było bardzo trudne i wymagało olbrzymiego wysiłku, w tym fizycznego ze strony pracujących w komisji delimitacyjnej osob. Ich zaangażowanie przedstawiają poniższe zdjęcia udostępnione przez Narodowe Archiwum Cyfrowe wWarszawie[11].

 

W Konwencji z 17 maja 1935 r. zapisano sposob oznakowania granicy. Stosowny akapit tego dokumentu brzmi: Granica między Rzecząpospolitą Polską a Krolestwem Rumunii oznaczona w terenie słupami żelaznymi i kopcami oraz tabliczkami żelaznymi, przytwierdzonymi na mostach przerzucanych nad wodami, stanowiącymi granicę[3]. W dalszej części Konwencji (art. II) opisano wygląd słupa granicznego, ktory oprocz godła lub

początkowej litery nazwy Państwa (…) zaopatrzony jest w numer porządkowy i cyframi1927, oznaczającymi rok rozpoczęcia zasłupienia granicy [4]. Łącznie na omawianej granicy postawiono 570 słupow głownych I 2140 słupow pośrednich[13].

Istotnych informacji co do granicy państwowej dostarcza artykuł II pkt 1, 2 i 3, w ktorych opisany jest jej podział na trzy sekcje. Sekcja I obejmowała odcinek graniczny od punktu Stoh do punktu połączenia się rzek Czeremoszu Czarnego (Ceremosul Negru) i Czeremoszu Białego (Ceremosul Alb). Sekcja II — to ta część granicy, ktora była zawarta pomiędzy końcem I sekcji, a punktem wspolnym granic astralnych wsi polskich Horodnica, Rzezawa i Pieczarna, gminy rumuńskiej Babin oraz linii środkowej Dniestru (Nistrul). Sekcja III obejmowała część granicy zawartej między końcem II sekcji a ujściem Zbrucza do Dniestru (Nistrul)[5]. Numery sekcji były także umieszczone — oprocz wymienionych już cech na znakach (słupach) granicznych.

Z Konwencji międzynarodowej wynika, że długość granicy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Krolestwa Rumunii wynosiła 346,603 km. Chociaż niektorzy autorzy podają, że wynosiła ona 347 km[15,3], 252,9 km[10,134], 349,0 km[2], taką samą długość — 349 km podało także inne źrodło[14], a kolejny autor informował, że granica ta ma 338 km długości[1]. Ostatnia z podanych wielkości jest o tyle dziwna, że autor powołuje się na cytowaną powyżej Konwencję, gdzie podane są rownież długości poszczegolnych trzech odcinkow granicznych, a tym samym cała jej długo.

Konwencja podaje także długości granicy Państwowej.

 

Źrodło: Opracowanie własne na podstawie: Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Krolestwem Rumunii, dotycząca ochrony, konserwacji i odbudowy słupow granicznych i innych znakow służących do oznaczania linii granicznej, podpisana w Bukareszcie 17 maja 1935 r., Dz.U. 1937, nr 2, poz. 19.

Przyjęty dokument międzynarodowy polsko-rumuński rozstrzygał, że Polska — jak to określono — będzie czuwać nad utrzymaniem: w sekcji I wszystkich znakow granicznych wspolnych na odcinku między słupem Nr 1/1 włącznie a słupem Nr 33 włącznie; w sekcji II wszystkich znakow granicznych wspolnych na odcinku między słupem Nr 74 włącznie a słupem Nr 102 włącznie i między słupem Nr 122 włącznie a słupem III,1 włącznie.

Krolestwo Rumunii zobowiązało się utrzymywać: w sekcji I wszystkie wspolne znaki graniczne na odcinku pomiędzy słupem Nr 33 włącznie a słupem Nr 57 włącznie oraz w sekcji II na odcinkach między słupem Nr 40 włącznie a słupem Nr 74 włącznie i między słupem Nr 102 włącznie a słupem Nr 122 włącznie[6].

Ciekawym dokumentem dotyczącym granicy i ruchu granicznego jest Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Krolestwem Rumunii, dotycząca ułatwień w małym ruchu granicznym polsko-rumuńskim, podpisana w Warszawie dnia 7 grudnia 1929 r., ktora przewidywała osobom zamieszkałym w dziesięciokilometrowym pasie przygranicznym przekraczanie granicy na podstawie przepustek granicznych[7]. Był to jeden z pierwszych tego typu podpisanych dokumentow, ktory dziś możemy porownać do porozumień w sprawie tzw. małego ruchu granicznego. Podobnie jak dziś i wowczas do dokumentu dołączone zostały wykazy miejscowości leżących po obu stronach granicy, ktorych mieszkańcy mogli skorzystać z uproszczeń przy przemieszczaniu się z Polski do Rumunii i odwrotnie. Jako ciekawostkę odnotujmy, że wowczas po stronie polskiej leżały w dziesięciokilometrowej strefie następujące osady ludzkie: a/ powiat barszczowski: 1/ Babińce ad Dzwinogrod; 2/ Babińce ad Krzywcze; 3/ Biełowce; 4/ Boryszkowice; 5/ Chudyjowice; 6/ Chudykowice; 7/ Dzwiniaczka; 8/ Dzwinogrod; 9/ Filipkowie; 10/ Germakowka; 11/ Horoszowa; 12/ Iwanie Pusie; 13/ Korolowka; 14/ Krzywcze Dolne; 15/ Krzywcze Gorne; 16/ Kudryńce; 17/ Ławkowce; 18/ Michałowka; 19/ Michałow; 20/ Mielnica; 21/ Okopy św. Trojcy; 22/ Olchowiec; 23/ Paniowce; 24/ Sapohow; 25/ Skowiatyn; 26/ Szparka; 27/ Szyszkowce; 28/ Trąbczyn; 29/ Uście Biskupie; 30/ Wolkowce ad. Dzwinogrod; 31/ Zalesie; 32/ Zawale; b/ powiat horodelski: 1/ Głuszkow; 2/ Horodecka; 3/ Horodnica; 4/ Jasienow Polny; 5/ Probabin; 6/ Serafińce; 7/ Strzylcze; c/ powiat kosowski: 1/ Białobereska; 2/ Berwinkowa; 3/ Chorocowa; 4/ Czerchanowka; 5/ Dołhopole; 6/ Dzembronia; 7/ Fereskula; 8/ Hryniawa; 9/ Jabłonica; 10/ Jasienow Gorny; 11/ Krasnoila; 12/ Krzyworownia; 13/ Kuty; 14/ Kuty Stare; 15/ Mykietynie; 16/ Perechrestne; 17/ Polanki; 18/ Rożnow; 19/ Rostoki; 20/ Rożen Mały; 21/ Rożen Wielki; 22/ Słobotka; 23/ Smodna; 24/ Stebne; 25/ Studiow; 26/ Uścieryki; 27/ Żabie; d/ powiat śniatyński: 1/ Bełełuja; 2/ Budyłow; 3/ Drahasymow; 4/ Dżurow; 5/ Klińce; 6/ Karłow; 7/ Kniaże; 8/ Krasnostawce; 9/ Kułaczyn; 10/ Lubkowce; 11/ Mikulińce; 12/ Nowosielica; 13/ Oleszkow; 14/ Orelec; 15/ Popielniki; 16/ Podwysocka; 17/ Potoczek; 18/ Rudniki; 19/ Rusow; 20/ Śniatyn; 21/ Stecowa; 22/ Trościaniec; 23/ Tuczapy; 24/ Tuława; 25/ Tułukow; 26/ Uście; 27/ Widynow; 28/ Wołczkowce; 29/ Załucze; 30/ Zawale; e/ powiat zaleszczycki: 1/ Bedrykowce; 2/ Dzwiniacz; 3/ Dobrowlany; 4/ Duninow; 5/ Grodek; 6/ Iwanie Złote; 7/ Kasperowce; 8/ Kołod robka; 9/ Kościelniki; 10/ Kułakowce; 11/ Pieczarna; 12/ Sińkow; 13/ Szczytowce; 14/ Zaleszczyki Miasto; 15/ Zaleszczyki Stare; 16/ Zazulińce; 17/ Zeżawa[12]. Zadbano rownież o dostępność w korzystaniu z w/w uprawnień, uruchamiając na 349,6 km granicy 10 przejść, w tym 7 Urzędow Celnych: Kozaczowka — Prigorodec, Zaleszczyki — Cristatec, Jesieniow Polny (otwarcie zawieszone) — Babin, Śniatyń-Załucze (droga żelazna) — Grigore Gica Voda, Kałuczyn (otwarcie zamierzone) — Oraseni, Załucze (ekspozytura urzędu celnego w Śniatynie-Załuczu) — Vaşcauti. Ponadto, poza urzędami celnymi istniały trzy prowizoryczne, stałe punkty przejściowe: Uście Biskupie — Samiseni, Grodek — Vasilau et Culenti, Jabłonica — Jablonita[8].

Organizacja tzw. małego ruchu granicznego z Rumunią wymagała dużego wysiłku organizacyjnego, w tym kadrowego wzmocnienia placowek Straży Granicznej i Korpusu Ochrony Pogranicza. Wydaje się, że stosowne dokumenty zostały podpisane jako jeden z elementow podpisanego 2 marca 1921 r. polsko — rumuńskiego paktu o wzajemnej pomocy przeciw bolszewickiej Rosji. Należy jednocześnie podkreślić, że Rumunia jako jedyne państwo w regionie chętnie wspołpracowało z Rzeczpospolitą[16,4]. Z tych więc powodow tego typu rozwiązanie nie zostało wprowadzone w życie np. na granicy polsko — sowieckiej.

Przytoczone i omowione dokumenty dotyczące kształtowania się granicy państwowej Polski i Rumunii wykazują między innymi przyjacielskie stosunki charakteryzujące politykę zagraniczną omawianych krajow i elastyczne podejścia do delimitowanej linii rozgraniczającej oba państwa. Należy zauważyć, że życzliwy stosunek Rumunow do Polakow znalazł swoje odzwierciedlenie we wrześniu 1939 r., kiedy to rząd Polski musiał opuścić granice Państwa, czy transport złota polskiego, ktore po wielu perypetiach, rożnymi środkami lokomocji dotarło aż do Bejrutu[17].

Wnioski i perspektywy następnych badań. Prace związane z delimitacją granicy, szczegolnie przy jej tworzeniu, mogą stwarzać rożnego rodzaju napięcia zarowno pomiędzy członkami Komisji, ludnością pogranicza, a także rządami zainteresowanych państw. Przykład polsko — rumuński pokazuje, że dobrosąsiedzkie stosunki nie ucierpiały w związku z prowadzeniem prac w tym zakresie.  Przedstawiony materiał pokazuje rownież i to, że ludności pogranicza starano się stworzyć nadzwyczajne, jak na owczesne czasy, warunki wzajemnego odwiedzania się, nawiązywania nowych kontaktow, czy wzajemnych korzystnych dla obu stron relacji. Niniejszy artykuł jest jednym z wielu wątkow prowadzonych prac w związku z realizacją tematu habilitacyjnego.



Номер сторінки у виданні: 142

Повернутися до списку новин